Najobszerniejsze rękopisy świata

„Obszerna kolekcja” to liczący 1000 kart rękopis przechowywany w Bibliotece Królewskiej w Kopenhadze, sporządzony przez duńskiego mnicha, Petrusa Dyest, pod koniec XV wieku. Kopista wpisał swoje nazwisko oraz datę roczną (1500) na karcie 843. „Umfangreicher Sammelband” to tytuł nadany kolekcji przez bibliotekarzy. Rękopis wielkiej wagi... dosłownie. Ten niezwykły wolumin robi ogromne wrażenie i jest jedyny w swoim rodzaju, szkoda tylko, że z pewnością niewygodny w użytkowaniu :)

Fotografia pochodzi z blogu Johana Oostermana: http://johanoosterman.tumblr.com/post/99005466483/johanoosterman-fat-boy-or-an-obese-manuscript

O całe stulecie późniejsza i ok. 300 kart szczuplejsza jest inna kolekcja rękopiśmienna, sporządzona przez Johna Bureusa, który opisywał swoje wrażenia z podróży, opowieści i legendy. Bureus pracę rozpoczął w 1599 roku, w wieku 31 lat i kontynuował ją aż do roku 1648. Spójrzcie: http://erikkwakkel.tumblr.com/post/73234106270/thick-as-a-brick-this-brick-of-a-book-contains

Józef Flawiusz, Starożytności żydowskie

Przepiękne miniatury zamieszczone w rękopisie „Les Antiquités judaïques” Józefa Flawiusza (Bibliothèque nationale de France, Département des Manuscrits, Français 247). Kodeks datowany jest na lata 1410-1420, jednak zdobienia malarskie są o kilkadziesiąt lat późniejsze (lata 60.-70. XV wieku). Album z miniaturami: https://www.facebook.com/media/set/?set=a.423127834517546.1073741862.240615202768811&type=1

Publikacja cyfrowa kodeksu uzupełniona jest wieloma informacjami szczegółowymi: http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b8452200r/f1.planchecontact

Rękopisy Arturiańskie

Wirtualna wystawa piętnastowiecznych rękopisów o tematyce arturiańskiej:

http://expositions.bnf.fr/arthur/livres/index.htm

Werner Rolewinck, Fasciculus Temporum

Dzieło niezbyt efektowne typograficznie, ale interesujące dla historyka: Werner Rolewinck (1425-1502), Fasciculus Temporum, Wenecja, Erhard Ratdolt, 24 listopada 1480.

„Wielkim sukcesem wydawniczym powstających i rozwijających się oficyn drukarskich, w ostatnich trzech dziesięcioleciach XV w., była edycja dzieła historycznego Fasciculus temporum autorstwa kartuskiego mnicha Wernera Rolewincka (1425 – 1502). Pochodzący z Westfalii Rolewinck, po pierwszych naukach pobieranych w domu, wysłany został w celu ich kontynuowania do Kolonii, gdzie w roku 1447 wstąpił do klasztoru kartuzów. W klasztorze pełnił rozmaite funkcje, udzielał się także w kapitule i na synodach, jednakże w środowisku duchownych znany był przede wszystkim dzięki swojej pracy naukowej i pisarskiej. Jego dzieła o charakterze teologicznym w większości nie zostały wydrukowane, a dla współczesnych i potomnych był przede wszystkim autorem Fasciulus temporum swoistej encyklopedii i kompendium historycznego” (Iwona Długopolska, http://katalog.muzeum.krakow.pl/pl/work/MNK-VIII-XV111-adl-Werner-ROLEWINCK-Fasciculus-temporum).

„Fasciculus temporum to historia świata autorstwa urodzonego w Westfalii kartuskiego mnicha, teologa i historyka Wernera Rolewincka (1425 - 1502), wydana w Strasburgu około 1490 roku. To jedno z najbardziej popularnych i znanych dzieł było wielokrotnie drukowane oraz tłumaczone jeszcze w XV wieku na język niemiecki, francuski i holenderski. Kronika zyskała dużą popularność wśród czytelników już za życia autora. Po raz pierwszy wydrukowana została około roku 1474 w Kolonii. Edycja ta posiadała paginację stron i była pierwszą drukowaną księgą, w której zastosowano numerację stron. Kronika ta jest jednocześnie pierwszą drukowaną księgę zawierającą chronologiczny wykład historii świata. Zilustrowanie treści dzieła drzeworytami oraz dbałość o przejrzystość układu tekstu podnosiło nie tylko walor estetyczny druku, lecz ułatwiało także korzystanie z niego jako z podręcznika historii. Wśród licznych drzeworytów znalazły się m. in. wyobrażenia arki Noego, wieży Babel, ilustracja ukazująca zniszczenie Troi, widoki miast - Rzymu, Aten i Kolonii, a także przedstawienie stojącego Chrystusa jako króla. Na odwrociu strony tytułowej umieszczony został całostronicowy drzeworyt ukazujący wędrującego mnicha, wspierającego się na pielgrzymiej lasce”. (Iwona Długopolska, http://katalog.muzeum.krakow.pl/pl/work/MNK-VIII-XV13-adl-Werner-ROLEWINCK-Fasciculus-temporum-) 

https://www.lib.rochester.edu/index.cfm?PAGE=489

https://www.lib.rochester.edu/index.cfm?PAGE=3422

http://project.lib.keio.ac.jp/dg_kul/incunabula_detail.php?id=004&lang=en 

Dostępne online: https://archive.org/details/OEXV552P1; późniejsze wydanie strasburskie dostępne w Małopolskiej Bibliotece Cyfrowej: http://mbc.malopolska.pl/dlibra/docmetadata?id=82975&from=publication&

Bibliografia historii drukarstwa w Polsce (XV-XVIII w.)

1. 400 lat drukarstwa toruńskiego : katalog wystawy w Toruniu, Toruń 1968
2. [400-lecie drukarstwa na Warmii : referaty], „Studia Warmińskie” 27 (1990), s. 173-217
3. Bałaban M., Drukarstwo żydowskie w Polsce w XVI w. [w:] Pamiętnik Zjazdu Naukowego im. Jana Kochanowskiego w Krakowie 8 i 9 czerwca 1930, Kraków 1931
4. Bandtkie J.S., Historya drukarn w Krolestwie Polskiem i Wielkiem Xięstwie Litewskiem jako i w kraiach zagranicznych, w których polskie dzieła wychodziły, Warszawa 1974 (reprint)
5. Bednarski S., Materiały do historii o drukarniach w Polsce, a mianowicie o drukarniach lwowskich i prowincjonalnych, Lwów 1888
6. Bendowska M., Doktór J., Świat ukryty w księgach : stare druki hebrajskie ze zbiorów Żydowskiego Instytutu Historycznego, Warszawa 2011
7. Bernacki L., Pierwsza książka polska: studyum bibliograficzne z 86 podobiznami, Lwów 1918
8. Bibliografia starych druków lubelskich, red. I. Dziok-Strelnik, Lublin 1997

J. Niedźwiedź, Kultura literacka Wilna (1323-1655)

Książka Jakuba Niedźwiedzia to kolejny dowód na to, że to, co najciekawsze w historii społeczeństw, dzieje się na styku różnych kultur, języków, tradycji, w heterogenicznym, dialektycznym środowisku. Takim właśnie ośrodkiem było Wilno u schyłku średniowiecza i we wczesnej nowożytności, miasto różnych religii, tradycji, narodowości i języków. A wszystkie one nie tylko współistniały obok siebie, lecz także mieszały się ze sobą, wpływały na siebie wzajem i oddziaływały, tworząc niezwykle barwną, fascynującą mozaikę. Jedną z tez Autora jest to, iż nie zawsze da się wytyczyć wyraźne granice pomiędzy nimi, a jej uzasadnienie znajdziemy na kartach „Kultury literackiej Wilna”.

Krakowski uczony posiada gruntowne przygotowanie historyczne i filologiczne, nie stroni też od refleksji historiozoficznych. Przyjętą przez niego metodę, holistyczne ujęcie problematyki, uważam za znakomite. Badaniu poddane zostało całe dające się dziś wyśledzić spektrum piśmienności dawnych mieszkańców miasta, począwszy od drobnych przykładów piśmienności pragmatycznej, użytkowej, aż do aspektu, który dziś moglibyśmy nazwać kulturą wysoką – literackiej i naukowej. W obszarze jego zainteresowań znajdują się najróżniejsze, czasem zaskakujące przejawy zjawiska kultury piśmiennej, zaś wprawne oko badacza odnajduje przykłady piśmienności czy kultury literackiej w przeróżnych miejscach przestrzeni społecznej, czasem wręcz tam, gdzie ktoś inny w ogóle by ich nie szukał. Znajdziemy tu niezwykłe przykłady nie tylko kultury literackiej, lecz także komunikacji społecznej, bo na tę problematykę także należy zwrócić uwagę. To wyjątkowe studium roztacza przepyszną panoramę wielorakich zastosowań pisma.

Wspaniała, szalenie interesująca książka. Książka, jakich – niestety – nie ma zbyt wiele, tym bardziej więc godna polecenia.

Jakub Niedźwiedź, Kultura literacka Wilna (1323-1655) : retoryczna organizacja miasta, Kraków 2012

Cambridge Studies in Palaeography and Codicology

I jeszcze jeden przedmiot pożądania kodykologów: wydawana przez Cambridge University Press seria "Cambridge Studies in Palaeography and Codicology"

"This series aims to further the study of manuscripts from the middle ages to the Renaissance. It will include books devoted to particular types of manuscript, their production and circulation, to individual codices of outstanding importance, and to regions, periods and scripts of especial interest to scholars. The series will be of interest not only to scholars and students of medieval literature and history, but also to theologians, art historians and others working with manuscript sources."

http://www.cambridge.org/br/academic/subjects/literature/printing-and-publishing-history/series/cambridge-studies-palaeography-and-codicology

Kodykologiczna seria The British Library

Niesamowita seria kodykologiczna wydawana przez British Library. To książki, które są obiektem pożądania każdego miłośnika średniowiecznych rękopisów i iluminatorstwa, kodykologa i bibliologa historycznego. Chciałoby się choć część z nich mieć na półce...

Kolekcja do przejrzenia w Facebook'wym albumie: https://www.facebook.com/media/set/?set=a.416664065163923.1073741860.240615202768811&type=1

Biblioteca Joanina

„Uniwersytet [w Coimbrze] powołał król Dinis, a po kilku wiekach relokacji do i z Lizbony istnieje w tym miejscu – już nieprzerwanie – pięćset jeden lat. Jeśliby ktoś pytał, gdzie w mieście, będącym w latach 1131-1255 stolicą państwa, znajduje się choćby ślad pałacu królewskiego, znajdzie go właśnie tutaj. I to w doskonałym stanie, bo król João III przekazał go w 1567 roku uniwersytetowi. Na cześć innego hojnego monarchy nazwano wzniesioną w początkach XVIII wieku Biblioteca Joanina, w której zbiorach znajdują się najcenniejsze w Portugalii księgi, w sumie ponad trzysta tysięcy woluminów. Na jej budowę i wyposażenie João V zwany Wielkodusznym sypnął złotem właśnie odkrytym w Brazylii. Naczytałam się wiele o jej zabytkowych wnętrzach, w których od złota aż kapie, ale pocałowałam klamkę, bo biblioteka z jakiegoś powodu była akurat nieczynna. Nie zobaczyłam więc jej trzech barokowych sal czy raczej salonów z wysokimi na dwie kondygnacje szafami bibliotecznymi ze złoconego drewna egzotycznego, portretów fundatorów i słynnych uczonych. Mury zewnętrzne są tak grube, że zapewniają wewnątrz stałą temperaturę utrzymującą się w granicach dwudziestu stopni Celsjusza. A jeśli chodzi o ochronę zabytkowego drewna przed owadami, zastosowano ekologiczne rozwiązanie: wpuszczono kolonię nietoperzy, które nocą wylatują na łowy”.

R. Gorczyńska, Szkice portugalskie, Warszawa 2014, s. 54

Szczęśliwie dziś dzięki Internetowi, niezależnie od godzin otwarcia biblioteki, możemy choćby rzucić okiem na przepyszne bogactwo jej wnętrz. A dzięki stronie internetowej http://bibliotecajoanina.uc.pt/ możemy nie tylko odbyć wirtualną wycieczkę po wspaniałych salach bibliotecznych, ale także poczytać na temat najcenniejszych zbiorów. Oczywiście o ile znamy język portugalski.

Więcej zdjęć: https://www.facebook.com/media/set/?set=a.301734806656850.1073741843.240615202768811&type=1

A. Briggs, P. Burke, Społeczna historia mediów

Dzieje komunikacji społecznej są niezwykle frapującym zagadnieniem, które jednak dotychczas badane jest raczej wyrywkowo i przyczynkowo; odnosi się to do okresu końca średniowiecza i wczesnej nowożytności (XV-XVIII wiek), ponieważ media XX i XXI wieku badane są dość intensywnie przez medioznawców. Dla tego pierwszego okresu istnieje w polskiej literaturze szereg opracowań szczegółowych, z których kilka najważniejszych to: J. A. Drob, Obieg informacji w Europie w połowie XVII wieku w świetle drukowanych i rękopiśmiennych gazet w zbiorach watykańskich, Lublin 1993; J. Pirożyński, Z dziejów obiegu informacji w Europie XVI wieku : nowiny z Polski w kolekcji Jana Jakuba Wicka w Zurychu z lat 1560-1587, Kraków 1995; S. Cynarski, Avvisi z Polski z lat 1554-1590, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce”, 33 (1988); Komunikacja i komunikowanie w dawnej Polsce, pod red. K. Stępniaka i M. Rajewskiego, Lublin 2008; K. Maliszewski, Komunikacja społeczna w kulturze staropolskiej : studia z dziejów kształtowania się form i treści społecznego przekazu w Rzeczypospolitej szlacheckiej, Toruń 2001. Trudno byłoby jednak wskazać syntetyczną monografię przedmiotu. Dopiero wydana w 2010 roku Społeczna historia mediów jest w stanie częściowo przynajmniej wypełnić tę lukę.