C. Fletcher, Piękno i terror. Alternatywna historia włoskiego renesansu

Będę szczery: obawiałem się, że ta książka jest kolejną stereotypową historią szesnastowiecznej Italii, jakich powstały już całe kopy i że – poza pewnymi szczegółami – nie dowiemy się z niej niczego nowego, jeśli wcześniej przeczytaliśmy choćby tuzin opracowań na ten temat. Szczęśliwie, tak jednak nie jest. To barwna opowieść o Italii głównie pierwszej połowy XVI stulecia, bardzo sprawnie skonstruowana, o niezaprzeczalnej wartości informacyjnej. Mogę tę książkę polecić z czystym sumieniem.

Natomiast zgodnie z oczekiwaniami, sam tytuł jest zwykłym chwytem marketingowym. Deklarowana „alternatywność” spojrzenia dotyczy bodaj jedynie tego, że włoski renesans opisywany jest jako zjawisko uwikłane w wojnę. To jednak trudno uznać za podejście rzeczywiście nowatorskie.

Co do usterek tego wydania, to trzeba zwrócić uwagę na otwierającą książkę mapę, przedstawiającą Europę w 1527 r. Grafik wydawnictwa mapę tę przerabiał, jednak swego dzieła nie ukończył. Dzięki temu między „państwami niemieckimi” a Francją mamy krainę pod nazwą „Low Countries”, a na południe od niej „Savoy” wciśnięte między Francję, Mediolan i Konfederację Szwajcarską.

C. Fletcher, Piękno i terror. Alternatywna historia włoskiego renesansu, Warszawa 2022

Andreas Alciatus, Emblemata

"Andrea Alciato's Emblematum liber or Book of Emblems had enormous influence and popularity in the 16th and 17th centuries. It is a collection of 212 Latin emblem poems, each consisting of a motto (a proverb or other short enigmatic expression), a picture, and an epigrammatic text. Alciato's book was first published in 1531, and was expanded in various editions during the author's lifetime."

Na stronie internetowej Memorial University of Newfoundland epigramaty dostępne są w edycji dwujęzycznej: w łacińskim oryginale oraz w tłumaczeniu angielskim.

https://www.mun.ca/alciato/index.html

Bibliografia historii drukarstwa w Polsce (XV-XVIII w.)

1. 400 lat drukarstwa toruńskiego : katalog wystawy w Toruniu, Toruń 1968
2. [400-lecie drukarstwa na Warmii : referaty], „Studia Warmińskie” 27 (1990), s. 173-217
3. Bałaban M., Drukarstwo żydowskie w Polsce w XVI w. [w:] Pamiętnik Zjazdu Naukowego im. Jana Kochanowskiego w Krakowie 8 i 9 czerwca 1930, Kraków 1931
4. Bandtkie J.S., Historya drukarn w Krolestwie Polskiem i Wielkiem Xięstwie Litewskiem jako i w kraiach zagranicznych, w których polskie dzieła wychodziły, Warszawa 1974 (reprint)
5. Bednarski S., Materiały do historii o drukarniach w Polsce, a mianowicie o drukarniach lwowskich i prowincjonalnych, Lwów 1888
6. Bendowska M., Doktór J., Świat ukryty w księgach : stare druki hebrajskie ze zbiorów Żydowskiego Instytutu Historycznego, Warszawa 2011
7. Bernacki L., Pierwsza książka polska: studyum bibliograficzne z 86 podobiznami, Lwów 1918
8. Bibliografia starych druków lubelskich, red. I. Dziok-Strelnik, Lublin 1997

B. Blech, R. Doliner, Tajemnice Kaplicy Sykstyńskiej

Ciekawostka na półkę z kuriozami. Michał Anioł był judaizantem, znawcą filozofii i teologii żydowskiej (Talmudu, midraszy i kabały). W swoich dziełach w Kaplicy Sykstyńskiej zawarł ukryte judaistyczne przekazy. Z tego też powodu kiedy pracował nad zdobieniem malarskim Sykstyny, w każdej chwili groziła mu śmierć. Rzym pierwszej połowy XVI wieku zrównany został z nazistowskimi Niemcami. „Il Terribile” w języku włoskim ma tylko jedno znaczenie – Groźny, a papież Juliusz II zyskał ten przydomek dlatego, że był Hitlerem i Stalinem swoich czasów. Słowo „intelektualista” wywodzi się z łacińskich „inter” oraz „leggere” (sic), co oznacza czytanie między wierszami, bo tym się właśnie zajmuje intelektualista. Kaplica Sykstyńska jest dokładną, pełnowymiarową repliką Świątyni Jerozolimskiej. Te i inne perełki kretyństwa do przeczytania w tej jedynej i niepowtarzalnej książce.

Benjamin Blech, Roy Doliner, Tajemnice Kaplicy Sykstyńskiej, Rebis, Poznań 2009

Poglądy Erazma z Rotterdamu na wojnę z Turkami

Erazm z Rotterdamu w pierwszym trzydziestoleciu XVI wieku stał się człowiekiem-instytucją, a jednocześnie, przy całej swej miłości do ojczystych Niderlandów, „obywatelem Europy”. Zdaję sobie sprawę z pewnej ahistoryczności tych określeń, niemniej uważam, iż pozwalają one poprawnie opisać zjawisko, z jakim mamy do czynienia w przypadku tej postaci. Być może jednak słuszniejsze będzie stwierdzenie, iż był on obywatelem Respublica Litteraria, dla którego przynależność etniczna, narodowa, państwowa czy polityczna nie miała większego znaczenia, schodząc na dalszy plan wobec jego zatopienia się w świecie filologii i kultury klasycznej.

W prezentowanym tekście przede wszystkim analizuję poglądy Erazma na kwestię turecką oraz jego stanowisko w stosunku do walki z państwem osmańskim, zaś drugim przedmiotem mojego zainteresowania jest jego wpływ w tej mierze na polskich humanistów i poetów. Zagadnienie to, rozpatrywane z wielu różnych punktów widzenia, było już przedmiotem badań wielu polskich (ale nie tylko) historyków, literaturoznawców i filologów. Zwracali nań uwagę Wacława Szelińska, Zofia Szmydtowa, Maria Cytowska, Janusz Tazbir, Henryk Barycz, Leszek Hajdukiewicz, Stanisław Łempicki, Claude Backvis czy wreszcie Piotr Tafiłowski. Wpływ Erazma na pisarzy antytrynitarskich analizował Konrad Górski.

R. K. Zawadzki, Wawrzyniec Korwin – życie i twórczość renesansowego humanisty

Wawrzyniec Korwin, humanista żyjący na przełomie XV i XVI wieku, był postacią niebanalną. Jak pisze jego biograf, „w dziele, które pozostawił, odnajdujemy właściwie wszystko – poezję i prozę, subtelną lirykę, przykłady epiki, próby sceniczne, zagadnienia geografii, astronomii i astrologii, kwestie religii i filozofii, problemy retoryki i poetyki, a nawet muzyki (…) Imponująca jest także wiedza Korwina o antycznych autorach greckich i rzymskich”. Co więcej, dr hab. Robert K. Zawadzki, profesor Akademii Jana Długosza w Częstochowie, literaturoznawca, kreśli jego portret nie tylko jako poety i humanisty, lecz także wybitnego pedagoga, wychowawcy młodzieży, autora nietuzinkowych, cieszących się dużym powodzeniem podręczników szkolnych oraz pomysłodawcy utworzenia uniwersytetu we Wrocławiu. Mimo to nie posiadał on do tej pory w naszej literaturze pełnego opracowania monograficznego. Dzieło Roberta Zawadzkiego wypełnia tę istotną lukę.

L. Barszcz, Andrzej Krzycki : poeta dyplomata prymas

Andrzej Krzycki, biskup płocki, arcybiskup gnieźnieński, sekretarz królowej Bony, siostrzeniec podkanclerzego Piotra Tomickiego, to jedna z najważniejszych postaci w historii polskiej kultury i literatury wczesnego renesansu. Dotychczas brakowało monograficznego nowoczesnego opracowania jego biografii, dlatego też z ciekawością sięgnąłem po książkę Leszka Barszcza.

Autor, przewodniczący Stowarzyszenia im. Andrzeja Krzyckiego (powołanego do życia w kwietniu 2011), na podstawie tejże rozprawy doktoryzował się w dziedzinie filologii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Niestety rozczarowanie jego książką przychodzi już po przeczytaniu czterech stron. Jest to bowiem dzieło historyka-amatora, lokalnego patrioty, który chce swoją pracą nadać rozgłos swojej miejscowości (Krzycku), budować dumę lokalnej społeczności z wybitnego krajana, swobodnie przy tym traktującego zasady rzetelnej pracy naukowej. Umiłowanie małej ojczyzny samo w sobie nie jest oczywiście niczym złym, niestety jednak Autor, popełniający błędy warsztatowe,  nie potrafił również zachować obiektywizmu. Na to, że książka pisana jest „z tezą”, wskazuje już wybór mott, którymi są cytaty z Klemensa Janickiego oraz Platona, mówiące o zawiści ludzkiej i potwarzach rzucanych na niewinnych. Taki właśnie wizerunek biskupa – uciśnionej niewinności, będzie prezentowany w toku wywodu.

A. Boczkowska, Sarkofag Władysława II Jagiełły i Donatello : Początki odrodzenia w Krakowie

Anna Boczkowska jest znakomitym historykiem sztuki, autorką wielu prac poświęconych symbolicznej interpretacji dzieł Hieronima Boscha (m.in. książek Hieronim Bosch : astrologiczna symbolika jego dzieł, Wrocław 1977 czy Tryumf Luny i Wenus : pasja Hieronima Boscha, Kraków 1980). Spod jej pióra wyszło także opracowanie poświęcone nagrobkom Władysława Jagiełły i Kazimierza Jagiellończyka (Herkules i Dawid z rodu Jagiellonów, Warszawa 1993). W swojej najnowszej książce powraca ona do zarysowanej przed niespełna dwudziestu laty problematyki, w godny zainteresowania sposób poszerzając pole badawcze.

A. Warburg, Narodziny Wenus i inne szkice renesansowe

Co jakiś czas wydawcy publikują nie tylko teksty nowo powstałe, lecz także sięgają po dzieła dawnych mistrzów, których rozległa erudycyjna wiedza, znajomość języków klasycznych oraz źródeł, często dziś zapoznanych czy zaginionych, intuicja badawcza oraz wrażliwość historyczna budzą do dziś podziw i szacunek. Do tego właśnie nurtu należy zbiór studiów Aby Warburga, jednego z najbardziej wpływowych historyków sztuki XX wieku, twórcy znakomitej biblioteki, która stała się podwaliną londyńskiego Instytutu Warburga (http://warburg.sas.ac.uk/). Pomieszczone tu teksty pochodzą z końca XIX i początku XX wieku, jednakże słusznie książka ta stała się jednym z większych wydarzeń wydawniczych początku 2011 roku. Cieszyć się także można z faktu, iż nie jest to ostatnia książka Aby Warburga przygotowywana przez słowo/obraz terytoria. W zapowiedziach wydawniczych znajdują się jeszcze Pisma pomniejsze i panorama recepcji krytycznej jego autorstwa oraz Projekt Mnemosyne Aby Warburga Katii Mazzucco.

A. Odrzywolska-Kidawa, Biskup Piotr Tomicki (1464-1535). Kariera polityczna i kościelna

Wiele postaci polskiego średniowiecza i renesansu, które odegrały istotną rolę w naszych dziejach, nie doczekało się jeszcze nowoczesnego opracowania monograficznego. Powoli jednak i ta luka się wypełnia. Mam właśnie przed sobą książkę Anny Odrzywolskiej-Kidawy poświęconą Piotrowi Tomickiemu, jednemu z najbliższych współpracowników króla Zygmunta I, podkanclerzemu koronnemu i biskupowi krakowskiemu. Po opracowanie to sięgnąłem z dużym zainteresowaniem, czekałem zresztą na nie dosyć długo, ponieważ w zapowiedziach wydawniczych pojawiło się już przed mniej więcej rokiem. Niestety jednak szybko spotkał mnie zawód.

J. S. Gruchała, Iucunda familia librorum. Humaniści renesansowi w świecie książki

Jednym z głównych humanistycznych symboli epoki Renesansu (można nawet stwierdzić, iż wręcz najważniejszym), stała się książka. Była ona bowiem nie tylko nośnikiem pewnej nowej treści, prądu umysłowego poruszającego Europę na przestrzeni XIV-XVI wieku. Dla współczesnych była ona czymś znacznie więcej, niż tylko martwym przedmiotem, elementem warsztatu pracy: była niemal żywą istotą przybierającą ludzkie cechy, personifikacją zmarłego przed wiekami autora. Książka stawała się domownikiem, przyjacielem, pasją życia. Jak wielką przywiązywano do niej wagę wskazują nie tylko teksty humanistyczne, ale również liczne przedstawienia ikonograficzne.