M. Winiarczyk, Słownik skrótów łacińskich

Dziękuję Wydawnictwu Chronicon za egzemplarz dzieła, nad którego przygotowaniem Marek Winiarczyk pracował przez 40 lat. Jak sam pisze we wstępie, zaczynał tę pracę „jako świeżo upieczony magister filologii klasycznej”, kończył natomiast jako „emerytowany profesor zwyczajny historii starożytnej”. „Słownik” miał już wcześniejsze wydania, ale Autor sukcesywnie pracował nad jego uzupełnianiem i poszerzaniem, zbierając i uwzględniając nowe materiały. Całość obejmuje 25 typów czy kategorii skrótów łacińskich, takich jak m.in. skróty epigraficzne, określające daty, tytulatury i urzędy kościelne, skróty w archiwistyce, numizmatyce, a wreszcie, co mnie osobiście cieszy najbardziej, w bibliologii. To nie jest książka do czytania, niemniej jest to pozycja niezbędna w księgozbiorze podręcznym każdego humanisty.

Jan ze Stobnicy, Wprowadzenie do „Kosmografii” Ptolemeusza

Po lekturze „Wprowadzenia do „Traktatu o sferze” Johna z Holywood” Jana z Głogowa sięgnąłem po wydane przed dwu laty „Wprowadzenie do „Kosmografii” Ptolemeusza” Jana ze Stobnicy, wydane również w Częstochowie przez prof. Roberta K. Zawadzkiego.

Dzieło Stobniczki, późnośredniowiecznego astronoma krakowskiego, jest kompilacją, zawiera jednak pewne elementy oryginalne (przede wszystkim opisy Polski i Rusi), zaś jego autora cechowała niezależność myślenia i erudycja, a w pewnych elementach można mówić wręcz o jego nowatorstwie na gruncie polskim (przede wszystkim jego informacje na temat Ameryki). Wydanie tekstu „Wprowadzenia” w łacińskim oryginale wraz z polskim przekładem oraz obszernym komentarzem jest ważnym osiągnięciem w zakresie badań nad historią nauki polskiej.

 

Seria „Biblioteka Długosza” wydawana przez Uniwersytet Humanistyczno - Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie jest naprawdę dobra, a prof. R.K. Zawadzki robi kawał dobrej roboty!

 

Jan ze Stobnicy, Wprowadzenie do „Kosmografii” Ptolemeusza, studium, tekst łaciński, komentarz i przekład R.K. Zawadzki, Częstochowa 2021

Diamentowa Sutra

Zastanawialiście się kiedyś, jaka jest najstarsza na świecie drukowana książka? Oto ona, Diamentowa Sutra, datowana na 868 rok. Odnaleziono ją w skalnej szczelinie w jaskini w Dunhuangu, w północno-zachodnich Chinach. Obecnie ten bezcenny zabytek znajduje się w British Library z Londynie. Składa się z siedmiu pasów barwionego na żółto papieru, zadrukowanego techniką druku klockowego. Pasy te sklejono tworząc zwój o długości ponad 5 metrów.

Film poświęcony Diamentowej Sutrze, jej historii oraz procesom konserwacji: https://www.youtube.com/watch?v=SgN5HQXTlMc

Ilustracja: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d2/Jingangjing.jpg

Tripitaka Koreana

Korea była drugim po Chinach państwem na świecie, w którym zaczęto stosować technikę druku. Tzw. Tripitaka Koreana zawiera cały chiński kanon tekstów buddyjskich. Matryce pierwszego wydania (opracowane w Korei pod koniec XI wieku) uległy zniszczeniu w czasie najazdu mongolskiego w 1232 r. Nowe matryce wykonane zostały z rozkazu koreańskiego cesarza Gojonga w latach 1236-1251. Pracował nad nimi zespół 30 drzeworytników. Zdjęcia przedstawiają szczególną bibliotekę, mieszczącą się w klasztorze Haein sa. Na długich rzędach regałów spoczywa 81 258 tabliczek-bloków z drewna brzozowego, z których każda pokryta jest starannie wyciętym tekstem, pisanym znakami hanja (hancha). Każda z tych tablic ma wymiary 24 x 70 x 4 cm i waży ok. 3-4 kg. Matryc tych używano do drukowania świętych ksiąg buddyjskich. Zbiór wpisany został na listę światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO.

Album z fotografiami: https://www.facebook.com/ohistorii/photos/?tab=album&album_id=636692316494429

J. Gwioździk, Kultura pisma i książki w żeńskich klasztorach kontemplacyjnych dawnej Rzeczypospolitej XVI-XVIII wieku

Rozprawa habilitacyjna doktor Jolanty Gwioździk jest, jak wskazuje wykaz Jej publikacji, owocem dwudziestoletnich, rozpoczętych jeszcze w 1995 r., badań nad kulturą książki w klasztorach żeńskich dawnej Rzeczpospolitej. Jej praca doktorska, obroniona w 2000 roku, poświęcona była Bibliotece panien benedyktynek łacińskich we Lwowie. Ponadto problematykę tę omawiała w 50 artykułach (nie licząc wystąpień konferencyjnych).

Zgodnie z założeniami metodologicznymi przedłożona monografia stać powinna na pograniczu bibliologii historycznej i nauki o komunikacji. Autorka zamierzała badać procesy i modele komunikacyjne w środowisku zakonnym, nie zaś same klasztorne księgozbiory. Podstawą źródłową dla tak zaplanowanych studiów są wszelkiego rodzaju teksty towarzyszące życiu klasztornemu. Jest to frapująca perspektywa. Autorka zaproponowała niezwykle interesujący sposób spojrzenia na problematykę nie tylko piśmienności klasztornej, lecz także różnych kanałów komunikacji w środowisku klauzurowym, traktując je jako elementy bardzo różnorodnego, nasyconego różnymi treściami, funkcjami i znaczeniami, niemniej stanowiącego integralną całość zjawiska społecznego. Takie ujęcie problemu badawczego wymagało sięgnięcia po metody kilku nauk humanistycznych i społecznych, przy czym jednak akcent spocząć miał głównie na metodach księgoznawczych (Przedmowa, s. 13). Doktor Jolanta Gwioździk zgromadziła obszerną bazę źródłową dla swoich rozważań. Zestawienie bibliograficzne obejmuje źródła rękopiśmienne, przechowywane w czterdziestu ośmiu instytucjach w Polsce, na Litwie, Ukrainie i w Rosji oraz kilkadziesiąt pozycji źródeł drukowanych, zarówno starych druków, jak i edycji współczesnych.

Historia książki i bibliotek w Twoim czytniku RSS

Polecam uruchomione przez IFLA kanały informacyjne poświęcone historii książki oraz historii bibliotek.

"We want to share the information about the service that the IFLA Library Theory and Research (LTR) section is providing to the international community of researchers or librarians-researchers. We are monitoring conference announcements and call for papers on the topics of library history / book history / library and information science (LIS) and sharing the information through Diigo and LTR blogs. This information is gathered and disseminated by the students of at the École Nationale Supérieure des Sciences de l’Information et des Bibliothèques (ENSSIB) in Lyon France, and students from the Library and Information Science program at the Denver University, USA.

Everyone can subscribe to the RSS Diigo by topic: LIS : https://groups.diigo.com/group/library-and-information-sciences/rss

Book History : https://groups.diigo.com/group/book-history/rss

History of Libraries : https://groups.diigo.com/group/history-of-libraries/rss "

(Zdjęcie: http://istanbulkutuphaneci.org/)

Exemplis discimus: w 80. rocznicę urodzin Profesora Edwarda Potkowskiego

W serwisie Academia.edu dostępne są materiały z konferencji jubileuszowej Profesora Edwarda Potkowskiego.

W 2014 roku przypadła osiemdziesiąta rocznica urodzin wybitnego historyka mediewisty, badacza książki rękopiśmiennej, Profesora Edwarda Potkowskiego, autora kilkuset publikacji naukowych, w tym fundamentalnej Książki rękopiśmiennej w kulturze Polski średniowiecznej (Warszawa 1984). Z tej okazji na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie odbyła się konferencja naukowa poświęcona problematyce dawnej książki, zarówno rękopiśmiennej, jak i drukowanej. Spotkanie to stało się okazją do dyskusji nad stanem badań nad dawną książką w Polsce, zarysowującymi się w nich trendami, perspektywami polskiej bibliologii historycznej i kodykologii, zainteresowaniami badaczy młodego pokolenia, jak również nad problemami szczegółowymi. Udział w nim wzięli zarówno badacze młodego pokolenia, jak i utytułowani pracownicy naukowi, reprezentujący różne ośrodki z całego kraju. 

Jako hasło przewodnie konferencji wybraliśmy łaciński zwrot „Exemplis discimus” – uczymy się na przykładach. Motto to zostało wybrane nieprzypadkowo. Profesor Edward Potkowski dla grona swoich uczniów jest prawdziwym Mistrzem, wzorem uczonego, archetypem profesora uniwersyteckiego wraz z etosem jego zawodu. Jego nazwisko znane jest każdemu mediewiście, każdemu badaczowi zajmującemu się dziejami książki. Środowisko naukowe reprezentujące dyscypliny humanistyczne, historię i bibliologię, ma Mu wiele do zawdzięczenia jako uczonemu. Jest On jednak autorytetem nie tylko naukowym, lecz także wspaniałym, godnym największego szacunku, a przy tym pełnym pogody, ciepła i życzliwości, otwartym, zawsze gotowym do pomocy człowiekiem.

Jak podkreślaliśmy w zaproszeniu, chcieliśmy, aby w naszej konferencji wzięli udział zarówno studenci i doktoranci, jak i profesorowie. Na nasze zaproszenie odpowiedziało wielu studentów, choć pewnym zaskoczeniem był fakt, że byli to studenci kierunków historycznych, nie przybył natomiast żaden reprezentant studiów bibliologicznych, choć zaproszenia wysłane zostały do członków zaprzyjaźnionych bibliologicznych kół naukowych z całej Polski. Wskazuje to, jak sądzę, na istotne przesunięcia w obszarach zainteresowań: instytuty bibliotekoznawstwa, tradycyjnie zajmujące się do niedawna także bibliologią historyczną, dziś skupiają się głównie na informatologii i nowych technologiach, natomiast kodykologia i ogólnie studia nad dawną książką stają się domeną historyków. Jest to dla nas ważny i ciekawy sygnał.

Program konferencji, zgodnie z problematyką zgłaszanych wystąpień, podzielony został na trzy panele: archiwistyka, bibliologia oraz źródłoznawstwo. Odzwierciedla to także zainteresowania naukowe Profesora. Układ ten zachowany został w niniejszej publikacji, jednakże źródłoznawstwo zastąpiono blokiem tematycznym historia. Tematyka zamieszczonych w jego ramach tekstów lepiej oddawana jest nazwą tej dyscypliny, a formuła jest szersza, mieszcząc także problematykę źródłoznawczą.

Formuła wydarzenia, którego owocem jest prezentowany tom sprawiła, że znalazły się tu teksty znacznie różniące się od siebie, jak choćby z jednej strony gruntowne studium Danuty Quirini-Popławskiej i Krzysztofa Frankowicza, a z drugiej relacja Piotra Tafiłowskiego z aktualnie prowadzonych badań. Tom otwiera tekst Jacka Krochmala, w którym przedstawiona została sylwetka Profesora Edwarda Potkowskiego jako dyrektora Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie. W bloku archiwoznawczym znalazły się dwa teksty: Marii Harasymczuk poświęcony XVII-wiecznej księdze żupy Starej Soli oraz Joanny Kołat badającej dzieje kancelarii Republiki Florenckiej. Najobszerniejszy blok drugi, bibliologiczny, mieści teksty autorstwa Marka Bebaka, Małgorzaty Kośki, Mariana Butkiewicza oraz wspomniane już wystąpienia Danuty Quirini-Popławskiej, Krzysztofa Frankowicza i Piotra Tafiłowskiego. Wszystkie one dotyczą księgozbiorów historycznych i kultury książki w dawnej Polsce. Ostatni wreszcie blok historyczny to teksty Renaty Makarewicz, Marcina Kiełbusa i Radosława Lolo.

Dzięki pracy i zaangażowaniu wielu osób, które zechciały uczcić jubileusz Profesora Edwarda Potkowskiego powstał składający się z dziesięciu tekstów tom studiów bardzo różnorodnych tematycznie, tak jak różnorodne są zainteresowania naukowe Jubilata. Zachęcam do lektury.

https://www.academia.edu/20171482/Exemplis_discimus_-_ksi%C4%99ga_jubileuszowa_osiemdziesi%C4%99ciolecia_Profesora_Edwarda_Potkowskiego

Cyfry rzymskie

Jak należy odczytywać daty zapisane cyframi rzymskimi? Podpowiedź znajdziecie tutaj: http://www.osservatoriolibri.com/date.html W przykładzie podano daty wydań inkunabułów i starych druków.

Warto przeczytać również krótki tekst na temat fałszywych dat i miejsc druku podanych w kolofonach dawnych książek.

Źródło ilustracji: polona.pl

Na tropie skradzionych starodruków

Źródło ilustracji: https://centrallibkuleuven.wordpress.com/

Mediolańska policja zabezpieczyła około 20 000 książek ze zbiorów byłego senatora Forza Italia, Marcello Dell’Utri. Wiąże się to z prowadzonym od roku śledztwem w sprawie kradzieży kilku tysięcy bezcennych książek z biblioteki Girolamini w Neapolu. Śledczy podejrzewają, że w zbiorach Dell’Utri znajdować się może wiele woluminów skradzionych w nieznanych okolicznościach z bibliotek publicznych i kościelnych. Kolekcja polityka składa się z dzieł wydanych w XV-XIX wieku oraz dokumentów archiwalnych, a jej wartość szacowana jest na kilka milionów euro.

http://milano.corriere.it/notizie/cronaca/15_marzo_30/sequestrati-dell-utri-20-mila-libri-antichi-asportati-biblioteche-1730bca2-d6ce-11e4-a883-4c9c44a1b2f9.shtml

Leonhard Fuchs, New Kreüterbuch

Przepiękny XVI-wieczny zielnik: Leonhard Fuchs, New Kreüterbuch, Basel: Michael Isingrin, 1543

Ilustracje można obejrzeć pod adresem: http://plantillustrations.org/volume.php?id_volume=4617

Całość dzieła dostępna jest na stronie Stadtbibliothek Ulm: http://www.ulm.de/buecher/lfnkb1543/

Więcej informacji na temat dzieła i jego autora: http://ulm.de/kultur_tourismus/bibliotheken_und_literatur/fuchs_kraeuterbuch_1543.100279.3076,3963,3669,30713,31282,100279.htm

Kolekcja cyfrowa bułgarskiej Biblioteki Narodowej

Przebogata kolekcja cyfrowa bułgarskiej Biblioteki Narodowej. Przeglądać można m.in. rękopisy bułgarskie, arabskie, perskie, tureckie, greckie czy łacińskie, druki cyrylickie (XV-XX wiek), druki bułgarskie z XIX wieku, starodruki i rzadkie druki nowe z różnych części Europy (w tym ciekawostka: Dla dziatek nauka czytania pisma polskie (Кraków, 1611), Nauka ku czytniu pisma polskiego z figurmi przyіozone so nabozne modlitwy y psalmy (Lviv, 1599), Elementaria institutio Latini sermonis & pietatis Christianae (Кraków, 1575)) oraz druki orientalne, a także dokumenty archiwalne bułgarskie i orientalne, kolekcje listów, deftery, kartografika, zbiory ikonograficzne i wiele innych.
http://www.nationallibrary.bg/cgi-bin/e-cms/vis/vis.pl?s=001&p=0192&n&vis

Skradzione starodruki wracają do domu

Skradzione dzieło Kopernika wraca do domu!
Niestety nie do Polski... Bawaria zwraca Włochom pięćset starodruków, które zostały sprzedane za pośrednictwem domu aukcyjnego w Monaco po tym, jak nielegalnie wywieziono je z Włoch. Pikanterii sprawie dodaje fakt, że książki zostały skradzione z biblioteki Girolamini Neapolu przez jej dyrektora współpracującego z camorrą. Wartość woluminów to około 2-3 milionów euro.

Zachęcam do obejrzenia galerii zdjęć: http://www.repubblica.it/cronaca/2015/02/13/foto/galileo_e_copernico_tornano_a_casa_la_germania_restituisce_500_libri_storici-107230155/1/#1

Divine Sky : The Artistry of Astronomical Maps

„Divine Sky : The Artistry of Astronomical Maps” – wirtualna wystawa prezentująca historyczne mapy i atlasy nieba. Na stronie tej znajdziemy reprodukcje kilkunastu wspaniałych zabytków z zakresu historii astronomii, wśród nich „Harmonia Macrocosmica” Andreasa Cellariusa (Amsterdam: G. Valk & P. Schenk, 1708), pysznego atlasu, z którego jedną mapę wykorzystałem jako ilustrację tego wpisu. Opis tego zabytku oraz skany map do przeczytania i obejrzenia tutaj: https://deepblue.lib.umich.edu/handle/2027.42/144573

A wystawa „Divine Sky” dostępna jest pod adresem https://deepblue.lib.umich.edu/handle/2027.42/144573  Każdy miłośnik historii astronomii powinien ją obejrzeć.

Kołowroty książkowe

Kołowroty służące do czytania książek, mające ułatwiać pracę naukową uczonym, którzy musieli pracować z wieloma tekstami równocześnie.

Więcej zdjęć: https://www.facebook.com/media/set/?set=a.260998124063852.1073741837.240615202768811&type=3

Bibliografia historii drukarstwa w Polsce (XV-XVIII w.)

1. 400 lat drukarstwa toruńskiego : katalog wystawy w Toruniu, Toruń 1968
2. [400-lecie drukarstwa na Warmii : referaty], „Studia Warmińskie” 27 (1990), s. 173-217
3. Bałaban M., Drukarstwo żydowskie w Polsce w XVI w. [w:] Pamiętnik Zjazdu Naukowego im. Jana Kochanowskiego w Krakowie 8 i 9 czerwca 1930, Kraków 1931
4. Bandtkie J.S., Historya drukarn w Krolestwie Polskiem i Wielkiem Xięstwie Litewskiem jako i w kraiach zagranicznych, w których polskie dzieła wychodziły, Warszawa 1974 (reprint)
5. Bednarski S., Materiały do historii o drukarniach w Polsce, a mianowicie o drukarniach lwowskich i prowincjonalnych, Lwów 1888
6. Bendowska M., Doktór J., Świat ukryty w księgach : stare druki hebrajskie ze zbiorów Żydowskiego Instytutu Historycznego, Warszawa 2011
7. Bernacki L., Pierwsza książka polska: studyum bibliograficzne z 86 podobiznami, Lwów 1918
8. Bibliografia starych druków lubelskich, red. I. Dziok-Strelnik, Lublin 1997

J. Niedźwiedź, Kultura literacka Wilna (1323-1655)

Książka Jakuba Niedźwiedzia to kolejny dowód na to, że to, co najciekawsze w historii społeczeństw, dzieje się na styku różnych kultur, języków, tradycji, w heterogenicznym, dialektycznym środowisku. Takim właśnie ośrodkiem było Wilno u schyłku średniowiecza i we wczesnej nowożytności, miasto różnych religii, tradycji, narodowości i języków. A wszystkie one nie tylko współistniały obok siebie, lecz także mieszały się ze sobą, wpływały na siebie wzajem i oddziaływały, tworząc niezwykle barwną, fascynującą mozaikę. Jedną z tez Autora jest to, iż nie zawsze da się wytyczyć wyraźne granice pomiędzy nimi, a jej uzasadnienie znajdziemy na kartach „Kultury literackiej Wilna”.

Krakowski uczony posiada gruntowne przygotowanie historyczne i filologiczne, nie stroni też od refleksji historiozoficznych. Przyjętą przez niego metodę, holistyczne ujęcie problematyki, uważam za znakomite. Badaniu poddane zostało całe dające się dziś wyśledzić spektrum piśmienności dawnych mieszkańców miasta, począwszy od drobnych przykładów piśmienności pragmatycznej, użytkowej, aż do aspektu, który dziś moglibyśmy nazwać kulturą wysoką – literackiej i naukowej. W obszarze jego zainteresowań znajdują się najróżniejsze, czasem zaskakujące przejawy zjawiska kultury piśmiennej, zaś wprawne oko badacza odnajduje przykłady piśmienności czy kultury literackiej w przeróżnych miejscach przestrzeni społecznej, czasem wręcz tam, gdzie ktoś inny w ogóle by ich nie szukał. Znajdziemy tu niezwykłe przykłady nie tylko kultury literackiej, lecz także komunikacji społecznej, bo na tę problematykę także należy zwrócić uwagę. To wyjątkowe studium roztacza przepyszną panoramę wielorakich zastosowań pisma.

Wspaniała, szalenie interesująca książka. Książka, jakich – niestety – nie ma zbyt wiele, tym bardziej więc godna polecenia.

Jakub Niedźwiedź, Kultura literacka Wilna (1323-1655) : retoryczna organizacja miasta, Kraków 2012