Szwajpolt Fiol i jego druki cyrylickie

„Najciekawsza wówczas [w latach 90. XV w.] jest inicjatywa Szwajpolta Fiola z Frankonii, który za poparciem Jana Turzona, bogatego kupca krakowskiego, założył w 1490 r. drukarnię, w której wydał cztery duże księgi liturgiczne do obrządku kościelnego prawosławnego, w języku cerkiewno-słowiańskim, czcionką cyrylicką, dając tym początek całemu drukarstwu cyrylickiemu. Dwa pierwsze druki były datowane (1491 r.): ‘Hymny’ św. Jana z Damaszku (‘Osmoglaśnik’) i zbiór modlitw kanonicznych (‘Časoslov’). Natomiast dwa następne, rytuał wielkanocny i rytuał wielkopostny [‘Triod’ cvetnaja’ i ‘Triod’ postnaja’], ukazały się bez dat, prawdopodobnie już po zamknięciu drukarni w 1492 roku z rozkazu biskupa krakowskiego. Produkcja warsztatu Fiola niewątpliwie nastawiona była na zaopatrzenie rynku wschodniego – ruskiego, ukraińskiego, może nawet moskiewskiego – w każdym razie prawosławnego, co jest niezwykle śmiałym pomysłem, jak na XV-wieczne drukarstwo krakowskie” (B. Bieńkowska, H. Chamerska, Zarys dziejów książki, Warszawa 1987, s. 129). Ta kalkulacja ekonomiczna okazała się, jak świadczą liczne egzemplarze zachowane na terenach Rosji, Ukrainy i Białoruski, słuszna. Sam Szwajpolt Fiol został oskarżony przed sądem biskupa krakowskiego o herezję. Niektórzy badacze uważają, że powodem oskarżenia był druk ruskich ksiąg liturgicznych, choć nie ma na to dowodów.

W bibliotece cyfrowej polona.pl dostępne są elektroniczne faksymile dwóch druków Fiola: ‘Triod’ cvetnaja’ (http://polona.pl/item/416187/8/) i ‘Triod’ postnaja’ (http://polona.pl/item/412064/3/).

Więcej o Szwajpolcie Fiolu zob: M. Błońska, Próba nowego spojrzenia na dzieje krakowskiej oficyny drukarskiej Szwajpolta Fiola (około 1483-1491), „Rocznik Biblioteki Narodowej” 4 (1968), s. 51-62; Drukarze dawnej Polski od XV do XVIII wieku, t. 1, cz.1, Wrocław 1983, s. 25-39; P. Buchwald-Pelcowa, Cenzura w dawnej Polsce : między prasą drukarską a stosem, Warszawa 1997, s. 126-128;
J. Pirożyński, H. Bułhak, Ponownie o Szwajpolcie Fiolu oraz o innych pionierach drukarstwa cyrylickiego w XVI-XVI w. Uwagi na marginesie nowej pracy E.L. Niemirowskiego, „Roczniki Biblioteczne” R. XLI: 1997, z. 1-2, s. 13-28.