C. K. Święcki, Kultura piśmienna w Polsce średniowiecznej X-XII wiek

Czy po wnikliwych studiach Zofii Kozłowskiej-Budkowej, Brygidy Kürbis, Teresy Michałowskiej, Mariana Plezi, Edwarda Potkowskiego i innych badaczy można jeszcze powiedzieć coś nowego na temat kultury rękopisu w Polsce w najwcześniejszym okresie jej dziejów historycznych? Okazuje się, że zadanie to jest bardzo trudne i powiedzmy od razu, że Autor recenzowanej książki nie poradził sobie z nim. I w zasadzie na tym można by tę recenzję zakończyć.

Od Anatolii po Syberię : świat turecki w oczach badaczy, pod red. Ewy Siemieniec-Gołaś i Jordanki Georgiewej-Okoń

U progu XXI wieku Europa znów ma problem z islamem. Ten konflikt trwa już 1300 lat, od czasów ekspansji Arabów w VII wieku. Rekonkwista w Hiszpanii zakończyła się w 1492 roku, jednakże sto lat wcześniej rozpoczął się napór z drugiej strony – w bitwie pod Nikopolis 28 września 1396 roku wojska osmańskie pokonały ostatnią armię krucjatową, prowadzoną przez Zygmunta Luksemburskiego. Odtąd w ciągu kolejnych stuleci zagrażający światu zachodniemu islam kojarzony był z Turcją Osmańską. W naszych czasach to zderzenie (według koncepcji Samuela P. Huntingtona) czy ścieranie się cywilizacji trwa nadal. Turcja jest obecnie liczącym się graczem w polityce międzynarodowej, a także w polityce obronnej NATO, zaś islam nadal postrzegany jest w Europie jako zagrożenie, czego przykładów dostarczają codzienne gazety. Jednym z jego elementów jest wyjątkowo liczna mniejszość turecka w Niemczech. I w tym właśnie kraju naukowe badania turkologiczne są zaawansowane w największym stopniu (by wymienić tu tylko dwa nazwiska luminarzy tej dyscypliny: Franza Babingera i Carla Göllnera). 

J.-C. Carrière, U. Eco, Nie myśl, że książki znikną

„Śmierć książki” to problematyka dość nośna i mocno eksploatowana w ostatnich czasach. Pytania na temat „końca książki” często zadają dziennikarze, powstało też wiele tekstów dotyczących tej kwestii - artykułów w gazetach, czasopismach fachowych, publikacji internetowych oraz książek. Trudno jednak wskazać takie publikacje, które przedstawiałyby zagadnienie w sposób wyważony, obiektywny i całościowy. Najczęściej są to niestety teksty o zabarwieniu sensacyjnym, bądź to hurraoptymistycznie głoszące rychły triumf hipernowoczesnych technologii, odsyłających do lamusa takie przeżytki jak książka drukowana, już to - przeciwnie - histerycznie broniące tradycyjnego medium. Czy więc książka zniknie? Jak wskazuje tytuł recenzowanego tomu, obaj biorący udział w dyskusji intelektualiści, Jean-Claude Carrière i Umberto Eco, na tak postawione pytanie dają odpowiedź negatywną. Jednak i tutaj nie znajdziemy niestety całościowego ujęcia problematyki nowego czytelnictwa i wpływu nań nowych technologii.

H. Schilling, Jedność i różnorodność Europy we wczesnej epoce nowożytnej

Z prawdziwym zainteresowaniem sięgnąłem po kolejny tom z niezłej serii „Klio w Niemczech”, wydawanej przez Niemiecki Instytut Historyczny (tym razem we współpracy z wydawnictwem Neriton). Jest to zbiór siedmiu tekstów (w tym referaty z konferencji) poświęconych zjawiskom, które powodowały, że Europa była ową tytułową „jednością i różnorodnością”. A główną rolę odegrało tu zjawisko, które Autor nazywa „konfesjonalizacją”, czyli – mówiąc w pewnym uproszeniu – ustalające się podziały wyznaniowe. Dlatego też największy nacisk we wszystkich zamieszczonych tu rozprawach położony został na „czynnik socjoreligijny”, którego kluczowa rola w przemianach dokonujących się we wczesnonowożytnej Europie podkreślona została szczególnie w tekście trzecim. Ta sama problematyka rozwijana jest również w kolejnych szkicach. Religia pojawia się tu jako czynnik jednoczący, ale też (może nawet przede wszystkim) rozbijający jedność Europy. Nie takie były zamierzenia reformacji, ale bez wątpienia taki właśnie był skutek wystąpień jej przywódców. Jak to sformułował H. Schilling: „Cechą charakterystyczną europejskiej nowożytności było i jest nieusuwalne napięcie między partykularyzmem a jednością, jednostką a społecznością, zróżnicowaniem a jednolitością”.

Staropolskie kompendia wiedzy, pod red. Iwony M. Dackiej-Górzyńskiej i Joanny Partyki

Niełatwo jest recenzować wydawnictwa zbiorowe, szczególnie obejmujące tak ogromny zakres tematyczny jak Staropolskie kompendia wiedzy. Jak to charakteryzują Redaktorki: „W tomie znalazły się teksty rozważające kwestie terminologiczne, dające zwięzłą charakterystykę poszczególnych kompendiów, określające sposób, w jaki korzystali z nich współcześni, prezentujące europejskie tło dla rodzimego piśmiennictwa tego typu, podejmujące temat wykorzystania kompendiów w szkolnictwie, w życiu publicznym i na co dzień. Uwzględniono dzieła o charakterze encyklopedycznym (m.in. Nowe Ateny Benedykta Chmielowskiego i Skład albo Skarbiec Jakuba Kazimierza Haura), silva rerum, jako przykład kompendium rękopiśmiennego, kroniki, szkolne podręczniki geograficzne oraz do nauki fizyki, zeszyty i traktaty retoryczne, zbiory loci communes i florilegia, heraldykę i emblematykę, a także traktaty medyczne i zielniki.” Kompendiami, którym poświęcony jest tom, są zarówno encyklopedie tematyczne, jak i rękopiśmienne wyciągi z cytatami z dawniejszych dzieł. Oczywiście, wbrew tytułowi tomu, mowa jest tu nie tylko o kompendiach polskich, ale także z innych krajów europejskich.