D. Kołodziejczyk, Zaproszenie do osmanistyki

Profesor Dariusz Kołodziejczyk jest wybitnym historykiem, autorem wielu książek i artykułów naukowych poświęconych historii Imperium Osmańskiego, dyplomatyce osmańskiej oraz wizerunkowi Turcji w kulturze Zachodu, autorytetem o międzynarodowej renomie. Obecnie pełni funkcję dyrektora Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego.

Jego najnowsza książka nie jest kompendium dyplomatyki osmańskiej, aczkolwiek powstała w ramach projektu wydawania serii nowych podręczników do nauk pomocniczych historii. Sam Autor stwierdza, iż obecnie nie ma potrzeby pisania kolejnego skryptu z tej dziedziny, bowiem dysponujemy nadal cennym opracowaniem pióra Ananiasza Zajączkowskiego i Jana Reychmana (Zarys dyplomatyki osmańsko-tureckiej, Warszawa 1955; rozszerzona wersja anglojęzyczna: The Hague-Paris 1968; tłumaczenie tureckie: Istanbul 1993). Ponadto krąg osób, które by z takiego podręcznika chciały, potrzebowały i potrafiły korzystać, jest nader wąski, jako że niewiele osób w Polsce zajmuje się naukowo turkologią. 

D. Dolański, Trzy Cesarstwa: wiedza i wyobrażenia o Niemczech, Turcji i Rosji w Polsce XVIII wieku

Pierwsza Rzeczpospolita u schyłku swego istnienia była państwem znajdującym się w wyjątkowej sytuacji geopolitycznej, jako że graniczyła z wszystkimi trzema XVIII-wiecznymi cesarstwami, wymienionymi w tytule książki Dariusza Dolańskiego. Dlatego też ważnym i interesującym projektem badawczym jest kolejna próba opisania sposobu postrzegania tych mocarstw i wiedzy na ich temat w społeczeństwie staropolskim. Sytuację komplikuje (czy też może z naszego punktu widzenia – uatrakcyjnia) fakt, że w omawianym okresie znacząco zmieniła się sytuacja polityczna zarówno Polski, jak i trzech cesarstw, zmienił się kontekst historyczny ich istnienia i współoddziaływania.

E. J. Zürcher, Turcja: od sułtanatu do współczesności

Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego opublikowało w znakomitej serii Historiai kolejną książkę poświęconą problematyce osmańskiej. Poprzednio wydane tomy to, przypomnijmy, Franco Cardini, Europa a islam: historia nieporozumienia, Kraków 2006, Halil İnalcık, Imperium osmańskie: epoka klasyczna 1300-1600, Kraków 2006 oraz Dzieje gospodarcze i społeczne imperium osmańskiego 1300-1914, red. H. İnalcık, D. Quataert, Kraków 2008. Z satysfakcją przyjąć należy fakt, że w Polsce ukazują się kolejne opracowania poświęcone historii Imperium Osmańskiego i Republiki Tureckiej, jakich do niedawna brakowało. Książkę Erika J. Zürchera jednak warto czytać łącznie z recenzowanym już przeze mnie dziełem Stanforda J. Shawa nie tylko po to, by poszerzać swoją wiedzę, ale również po to, by konfrontować oba teksty.

Z. Mikołejko, We władzy wisielca: z dziejów wyobraźni Zachodu

Wydawnictwo słowo/obraz terytoria opublikowało kolejną już, po Śmierć i tekst: sytuacja ostateczna w perspektywie słowa i Emaus oraz inne spojrzenia do wnętrza Pisma, książkę wybitnego filozofa i historyka religii, profesora Zbigniewa Mikołejko. We władzy wisielca częściowo kontynuuje i rozwija pewne wątki, które pojawiały się już w poprzednich tekstach. Jak jednak określić przedmiot tej książki? Czym jest dla Autora wisielec? Jak sam odpowiada na to pytanie: „Niepowabnym, ale na swój sposób bezczelnym i wszechmocnym »bohaterem« tej książki jest wisielec – jedna z zasadniczych i najbardziej »wymownych«, obok topielicy czy wampira, figur śmierci w kulturze Zachodu, w jego wyobraźni i egzystencjalnej praktyce”. Nie chodzi zatem (a przynajmniej nie tylko) o wisielca jako takiego, w jego cielesnej postaci, lecz o pewną przenośnię. Wisielec staje się figura mortis.

Istotnie, postaci, o których pisze Mikołejko, historyczne czy też mityczne, nie zawsze dyndają na stryczku, ponosząc śmierć wskutek „przerwania rdzenia kręgowego w odcinku szyjnym”. Ot choćby Marsjasz, przywiązany za ręce do drzewa i obdarty żywcem ze skóry…

S. J. Shaw, Historia Imperium Osmańskiego i Republiki Tureckiej, tom II

Po dwóch tygodniach od zakończenia lektury pierwszego tomu Historii Imperium Osmańskiego, sięgnąłem po tom drugi, w którym czytelnik „poznaje reformy podjęte w XIX wieku w nadziei ratowania imperium przez przystosowanie go do modernizującego się świata, jego ostateczny rozpad po I wojnie światowej i początki Republiki Tureckiej”.

Również i ten tom, podobnie jak pierwszy, rozpoczyna się od syntetycznego przedstawienia jego treści: „W XIX stuleciu Imperium Osmańskie było świadkiem długotrwałych wysiłków reformatorskich, w ramach których stare i szacowne instytucje klasycznego Imperium Osmańskiego zastąpione zostały nowymi, zainspirowanymi coraz lepszą znajomością europejskiej myśli, społeczeństwa i systemu władzy, jednak zmodyfikowanymi tak, by zaspokoiły potrzeby Osmanów i pasowały do lokalnych warunków. W trakcie tego procesu rozszerzono zakres działania władz, znacznie poza granice definiowane tradycjami osmańskimi, tak, aby obejmowały każdy aspekt życia, przytłaczając autonomiczne grupy religijne, ekonomiczne i społeczne, jakie dotąd żyły w niższych warstwach osmańskiego społeczeństwa. Nowa, nowoczesna biurokracja rządząca, utworzona na zachodnią modłę, zastąpiła dawną klasę panującą, objęła swoją władzą całe imperium i stworzyła niezwykle skomplikowany autokratyczny system rządzenia, nieznany w dotychczasowej tradycji”.