Orzeł i Półksiężyc : 600 lat polskiej publicystyki poświęconej Turcji

Obchodzona w 2014 roku sześćsetna rocznica nawiązania stosunków dyplomatycznych pomiędzy Polską a osmańską Turcją stanowiła okazję do zorganizowania wielu poświęconych wspólnej historii konferencji naukowych, wydarzeń kulturalnych czy wystaw. Wystawy takie prezentowane były w Archiwum Głównym Akt Dawnych, Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie, Muzeum Azji i Pacyfiku w Warszawie czy też Muzeum Narodowym w Krakowie, by wymienić tylko kilka wydarzeń ubiegłorocznych. Kolejne dwie wystawy oglądać można tego lata w Krakowie: Ottomania. Osmański Orient w sztuce renesansu (Muzeum Narodowe w Krakowie) oraz Imperium Osmańskie w oczach Europy. Turcja w dobie renesansu (Biblioteka Jagiellońska).

Większości wystaw towarzyszyły katalogi czy też opracowane krytycznie wydawnictwa źródłowe: 

- Iwona Długopolska, Czy przybył już poseł z Lechistanu? Turcica w zbiorze starodruków Muzeum Narodowego w Krakowie, Kraków 2014

- Dzieje przyjaźni turecko-polskiej w fotografii. Zdjęcia wybrane z archiwum Ośrodka Badania Historii, Sztuki i Kultury Islamu (IRCICA), katalog wystawy zorganizowanej z okazji 600-lecia nawiązania turecko-polskich stosunków dyplomatycznych, 23 kwietnia – 20 maja 2014, Istanbul 2014

- 600 lat kontaktów polsko-tureckich 1414-2014, katalog wystawy, Archiwum Główne Akt Dawnych, Warszawa 2014

- Poseł w drodze : stosunki polsko-tureckie od czasów osmańskich do dnia dzisiejszego, publikacja przygotowana przez tureckie i polskie Archiwa Państwowe, Stambuł 2014

- Oni zaufali Turcji, katalog wystawy, Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie, Warszawa 2015

Trzeba wreszcie wspomnieć o opublikowanym przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych wyborze źródeł Orzeł i Półksiężyc : 600 lat polskiej publicystyki poświęconej Turcji, pod redakcją Dariusza Kołodziejczyka, przy współpracy Adama Balcera i Natalii Królikowskiej (seria Biblioteka Jedności Europejskiej, Warszawa 2014). W tym bardzo różnorodnym, eklektycznym tomie zebrano 31 tekstów powstałych między XV a XXI wiekiem, od Jana Długosza i Filipa Kallimacha po Maxa Cegielskiego i Witolda Szabłowskiego. Znalazły się tu wypowiedzi polityków, relacje dyplomatów, wspomnienia podróżników, turystów i inżynierów. Poświęcone są one różnorakim kwestiom związanym z Imperium Osmańskim, od oficjalnych relacji dyplomatycznych, doniesień wojennych i rozważań historycznych, poprzez spekulacje teologiczne na temat islamu aż po opisy podróży do Turcji, w tym także uwagi na temat warunków życia turysty czy pielgrzyma (higiena, noclegi, posiłki) i bieżącą publicystykę. Redaktorzy sięgnęli po różnorodne typy źródeł: kronikę, dzieło historyczne, list, druk ulotny, pamiętnik, reportaż, esej… W efekcie powstała fascynująca, wielobarwna mozaika nie tylko tematów, lecz także ujęć oraz osobistych ocen ich autorów, od życzliwych aż po pogardliwe. Część Polaków, którzy mieli okazję poznać (czasem gruntownie, czasem zaś jedynie pobieżnie) Turcję i jej mieszkańców, dawała wyraz swojej przychylności lub nawet fascynacji nimi, inni natomiast odnosili się do stojących na niższym poziomie kulturowym i cywilizacyjnym mieszkańców Orientu z zachodnią wyższością. Wszystkie teksty opatrzone zostały krótkim krytycznym komentarzem wprowadzającym oraz przypisami. Całość stanowi pasjonującą lekturę, którą pochłania się jednym tchem.

Nie sposób przecenić wartości tego typu jubileuszowych wydarzeń i publikacji. Dzięki nim szersza publiczność ma okazję zapoznać się z ważnymi faktami z przeszłości, dowiedzieć się czegoś o rzeczywistości społecznej minionych stuleci, o naszych sąsiadach, przyjaciołach, partnerach. Co dziś wie o Turcji przeciętny Polak, poza tym, że jest to jedna z najpopularniejszych ostatnio destynacji turystycznych? Prawdopodobnie słyszał o odsieczy wiedeńskiej, nie ma jednak świadomości wielowiekowej tradycji pokojowej współpracy pomiędzy oboma państwami. A przecież warto pamiętać, jak ważną rolę odgrywała ona w naszej historii, szczególnie w XIX wieku (czy też ściślej: w okresie zaborów, kiedy to mieliśmy wspólnego wroga – Rosję), jakie nadzieje pokładała w niej nasza emigracja, jak wielu Polaków znalazło nad Bosforem azyl, żyło tam, pracowało i prowadziło działalność mającą na celu wyzwolenie ojczyzny. To właśnie w Stambule zmarł Adam Mickiewicz. Nie są też na ogół znane więzi gospodarcze łączące nasze kraje oraz szczera sympatia, jaką Turcy darzyli Polsków. O tym wszystkim przypominają teksty źródłowe pomieszczone w tomie Orzeł i Półksiężyc.

Zwracając się na Zachód nie możemy całkowicie odwrócić się plecami do Wschodu. Patrząc w przyszłość nie możemy zapominać o przeszłości.

PS. Rok 2015 to pięćsetna rocznica zjazdu wiedeńskiego, o czym pisałem w recenzji nowegowydania książki Profesora Krzysztofa Baczkowskiego.